Antibiotica: laten we er zuinig op zijn!

Antibiotica zijn geneesmiddelen die bacteriën kunnen doden. En omdat sommige bacteriën verwekkers zijn van vervelende en soms levensbedreigende ziekten, zijn antibiotica erg belangrijke medicijnen. Sinds de ontdekking van het eerste antibioticum in 1938, de penicilline, zijn er vele nieuwe antibiotica ontwikkeld. Vele miljoenen mensen en dieren danken hun leven aan dit medicijn dat gerust een van de belangrijkste ontdekkingen uit de geschiedenis van de medische wetenschap genoemd mag worden.

Resistentie

Bacteriën zitten echter niet stil en proberen manieren te vinden om de antibiotica te overleven. En dat doen ze soms met succes. Bacteriën kunnen resistent worden tegen een bepaald antibioticum, wat betekent dat het betreffende antibioticum niet meer werkt tegen die bacterie. De ziekte zal dan bestreden moeten worden met een ander antibioticum waarvoor de bacterie niet resistent is. Maar wat nu als de bacterie resistent is geworden tegen alle antibiotica? Dat wordt multiresistentie genoemd. Patiënten die geïnfecteerd zijn met een multiresistente bacterie kunnen niet meer met antibiotica geholpen worden.

Het is dus, voor mens en dier, van groot belang dat resistentievorming zo veel mogelijk wordt voorkomen. En dat betekent dat we op een uiterst zorgvuldige manier om moeten gaan met de beschikbare antibiotica. Resistentie ontstaat in de periode dat een mens of een dier behandeld wordt met het antibioticum. Antibiotica moeten dus zo weinig mogelijk gebruikt worden. Het gebruik moet beperkt worden tot gevallen waarin het echt noodzakelijk is. In de praktijk betekent dat het volgende:

 Voorwaarden voor het gebruik van een antibioticum

• Er dient sprake te zijn van een ziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie.
  Veel ziekten worden niet veroorzaakt door bacteriën. Vaak is de oorzaak een virus, en daar werkt een antibioticum niet tegen. Toediening heeft dan geen zin. 
• Zonder antibiotica zal de patiënt niet of minder snel genezen.
  In veel gevallen zal het lichaam de infectie met de bacterie zelf overwinnen. Wij zullen dan medicijnen meegeven die de gevolgen van de ziekte, koorts, pijn hoesten enz. kunnen verminderen. Antibiotica zijn in dat geval niet nodig
• De bacterie dient gevoelig te zijn voor het gebruikte antibioticum.
  Dit kan in sommige gevallen betekenen dat we in het laboratorium laten vaststellen welk antibioticum het beste gebruikt kan worden. We laten dan een antibiogram maken. Dit zullen we altijd doen wanneer we een van de nieuwere antibiotica willen gaan gebruiken. Deze willen we namelijk zo goed mogelijk beschermen tegen resistentievorming.

Het antibiogram

Een antibiogram is een test waarmee wordt onderzocht voor welk antibioticum een bacterie gevoelig is. De witgele laag in dit kweekschaaltje wordt gevormd door bacteriën. De tabletjes bevatten verschillende antibiotica. De doorzichtige ring rond 4 van de tabletjes geeft aan dat de bacterie daar niet heeft kunnen groeien. De bacterie is dus gevoelig voor het antibioticum in deze tabletjes.  Rond de tabletjes waar de zwarte pijlen naar wijzen heeft de bacterie echter gewoon door kunnen groeien. De bacterie is dus resistent tegen het antibioticum in deze tabletjes.

Wettelijke regelingen

Het belang van antibiotica en het gevaar van resistentievorming tijdens het gebruik heeft er toe geleid dat de overheid regels heeft opgesteld voor het gebruik van antibiotica. Kort samengevat komt het erop neer dat antibiotica uitsluitend mogen worden voorgeschreven door een arts of een dierenarts. Deze dient per geval te beoordelen of behandeling met een antibioticum noodzakelijk is, welk type er gebruikt moet worden, hoe lang en op welke wijze het moet worden toegediend.

Conclusie

Het zal duidelijk zijn dat de dierenarts het dier altijd zal moeten onderzoeken om die afweging te kunnen maken. Antibiotica kunnen dus niet worden meegegeven zonder dat de hond of kat door de dierenarts is onderzocht. Dit geldt voor alle middelen die een antibioticum bevatten, dus ook voor sommige oorzalven en oogzalven.

Cris van der Meiden
Dierenkliniek Van der Meiden, Nijverdal

Meer informatie over dit onderwerp vindt u op de website van de Rijksoverheid.